Er komt een boze man bij de dokter

Er woont een boze meneer in Nederland. Soms gaat hij met de trein, soms naar een feest in Haren, soms naar een voetbalwedstrijd. Heel soms moet hij ook naar de tandarts of naar het ziekenhuis. Bent u hem al tegengekomen?

Wie is toch deze man en wat maakt hem zo boos? Duidelijk is dat deze boze man heel veel emoties heeft. Opgekropte gevoelens, hij is misschien wel ongehoord. En wat doe je als niemand je hoort? Dan roep je nog harder.

Waarom doe je zo?

Heb jij kinderen en zijn die soms boos? Hoe gedragen ze zich? En hoe reageer je hier op? Aardig in dit perspectief zijn de drie rolmodellen die herkend worden vanuit de Transactionele analyse (Sameroff & Chandler, 1975): ouders, volwassenen en kinderen (zie ook de Nederlandse vereniging voor Transactionele Analyse). De ouder die het beter weet, die beschermt en regels voorschrijft. De volwassene die verantwoordelijk is en zelf keuzes maakt, maar ook verantwoordelijkheid geeft. Het kind dat luistert naar regels en voor zich laat denken.

De ouder
De ouder herken je in de beveiliger die oplet of u de regels wel naleeft. Hij is de overheid die u vertelt wanneer u mag winkelen. De ouderrol herken je ook in de kerk die vanuit liefde je wil beschermen tegen jezelf. Het is de voedselbank die je helpt als het tegen zit. Kom maar hier…

Het kind
Het kind is niet verantwoordelijk. Het maakt zich geen zorgen over morgen en schuilt als het tegen zit bij een ouder. Kinderen gaan huilen als ze iets willen en stampvoeten als huilen niet werkt. Ze manipuleren ouders maar worden door diezelfde ouder ook weer beschermd. Ouders en kinderen vullen elkaar aan en versterken elkaar. Als mijn omgeving heel duidelijk is, vol regels en beveiligingsbeambten, dan hoef ik zelf niets, en is de verleiding groot om in de kinderrol te vervallen. En als u zich onverantwoordelijk opstelt, is er al gauw iemand die de ouderrol in wil vullen en u vertelt hoe het hoort en wat u zou moeten doen.

Flitspaal

De beveiliger staat tegenwoordig bij de supermarkt, bij het gemeentehuis. Ik herinner mij de gewapende beveiligers bij het vliegveld van Pisa, waar tussen de toeristen een dozijn met uzi’s bewapende soldaten de zaak onder controle hield, tussen tassen en koffers. De wisselwerking tussen ‘ouders’ en ‘kinderen’ is overal om ons heen. Denk aan de flitspaal. Iedereen remt er vlak voor omdat je anders een corrigerende tik krijgt, maar geeft erna ook weer vol gas. Dit werkt ook in de zorg door. Denk aan de kwaliteitsindicatoren binnen de (z)organisatie waarbij we wel de formulieren invullen, terwijl de verbinding met kwaliteit al helemaal niet meer duidelijk is.

Zorg

Waar zitten de patiënten en waar de zorgverlener? Is hier misschien sprake van een soortgelijke verhouding? Dan is het ook niet heel vreemd dat een man die het niet eens is met de gang van zaken gaat stampvoeten. Dat de zorgverlener dan reageert met begrip en een knuffel klopt dan ook. Wat zou er gebeuren wanneer er meer gelijkheid komt in de relatie? Duidelijke, open communicatie, duidelijke afspraken?

Er komt een boze man bij de dokter. Wat als die boze man, duidelijk in zijn kinderrol, bij de dokter komt? Gaat de dokter zich als ouder gedragen omdat de man zich als een kind gedraagt? Misschien stuurt de zorgverlener zelf onbedoeld ook in deze interactie. Tot welk gedrag ben je geneigd als zorgverlener? Waarschijnlijk tot oudergedrag “nee, dat mag niet”, “Er zijn hier regels en een beveiligingsmeneer”. Wat nu, als je uit die rol stapt? Zou je het voor elkaar kunnen krijgen om je beiden te gedragen als twee gelijkwaardige mensen?

Volwassenen in de zorg

Vorige week was ik precies op tijd bij de collega’s van de verloskundige praktijk. Met veel moeite een gaatje in de agenda gevonden om even met mijn vrouw daar te zijn. Na een tijdje vraag ik mij af waarom we 20 minuten moeten wachten? “Dat is hier altijd zo”, is het antwoord van mijn vrouw. Andersom, als wij 20 minuten later aankomen, dan hebben we wel iets uit te leggen. De bovenstaande rolverdeling is tekenend voor de zorg, patiënt/cliënt relatie. Zien we dat zelf wel?

Als cliënt zou het mij niet meer dan redelijk lijken dat de zorgverlener, in ons geval de verloskundige, zich excuseert. Even komt melden dat er een vertraging is. Zoals ik dat ook zou doen als ik zelf ergens te laat voor ben. Deze rolpatronen bepalen ons gedrag, maar ook de reactie van de mensen om ons heen.

Kwaliteitsbeleving

De tijd is voorbij dat de dokter de alwetende ouder is. De kinderen, inmiddels zorgconsumenten, zijn de laatste jaren groot geworden. Het is tijd om hen als volwassenen te behandelen. Dat betekent een open dialoog, maar ook aanspreken op eigen verantwoordelijkheden.

Kwaliteitsbeleving van de patiënt gaat ook over deze rolverdeling en de daaruit voortkomende misverstanden of communicatieproblemen. Dit gaat buiten de extremen van gedrag ook over het algemeen welbevinden van de patiënt, cliënt, familie én zorgverlener.